नवी दिल्ली : भारतीय हवामान खात्याने यंदा हवामानाचा अंदाज वर्तवणारी यंत्रणा अधिक बळकट करण्याच्या आणि हवामान विषयक सेवांमध्ये आणखी वाढ करण्याच्या उद्देशाने विशेष तयारी केली आहे. रविवारी एक मोठी घोषणा करताना केंद्रीय मंत्री जितेंद्र सिंह म्हणाले की, 2025 पर्यंत संपूर्ण देश डॉपलर रडारच्या कक्षेत असेल. त्यांनी सांगितले की, IMD ने खराब हवामानाबाबत केलेल्या अंदाजात गेल्या 9 वर्षांत सुमारे 40 टक्क्यांनी सुधारणा झाली आहे. येत्या काही दिवसांत हवामान खात्याचा अंदाज अधिक अचूक ठरेल, असे ते म्हणाले. पण इथे लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे हे डॉप्लर रडार काय आहे, ज्यानंतर हवामान खात्याचा कोणताही अंदाज फोल ठरणार नाही. चला तुम्हाला सोप्या शब्दात समजावून सांगा आणि तुमच्या ज्ञानाचा सागर वाढवूया.
डॉप्लर रडारच्या मदतीने हवामान विभागाला ४०० किमीपर्यंतच्या परिसरात हवामानातील बदलांची अचूक माहिती मिळू शकणार आहे. पण कसे? हा प्रश्न तुमच्याही मनात असेल. किंबहुना, रडार डॉपलर इफेक्टचा वापर करून, ते आकाराने दिसणार्या अगदी लहानातही पकडते, ज्याला आपण सूक्ष्म लहरी म्हणू शकतो. जेव्हा या लाटा कोणत्याही वस्तूवर आदळतात आणि परत येतात, तेव्हा हे रडार त्यांची दिशा सहज ओळखू शकते. यासोबतच हवेत तरंगणारे सूक्ष्म पाण्याचे थेंब शोधण्यास तसेच त्यांची दिशा ओळखण्यास सक्षम आहे. डॉप्लर रडार दर मिनिटाला थेंबांचा आकार, त्यांचा वेग यासंबंधीची माहितीही अपडेट करते. या आकडेवारीच्या आधारे कोणत्या भागात किती पाऊस किंवा वादळ येईल हे कळणे अवघड नाही. यामुळे IMD च्या अंदाजाच्या अचूकतेमध्ये खूप फरक पडेल.
डॉप्लर तत्त्वावर कार्य करते…
डॉप्लर रडार पॅराबॉलिक डिश अँटेना आणि फोम सँडविच गोलाकार रेडोम वापरून या तत्त्वावर आधारित आहे. ते वापरून हवामान अंदाज आणि निरीक्षणाची अचूकता सुधारण्यासाठी डिझाइन केले आहे. डॉपलर हवामान रडार पावसाची तीव्रता, हवेचा ग्रेडियंट आणि वेग मोजण्यासाठी उपकरणांनी सुसज्ज आहेत. ते धुळीच्या वादळाच्या दिशेची माहिती देते. आयएमडीच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले की ते आमच्यासाठी महत्त्वाचे साधन ठरेल. याच्या मदतीने राज्यांमध्ये येणारी संकटे टाळण्यासही मदत होईल. विशेषत: ज्या राज्यांमध्ये वादळ, वादळ आणि मुसळधार पावसाच्या घटना सर्वाधिक आहेत. 2022 च्या आकडेवारीनुसार, विजेच्या घटनांमुळे सर्वाधिक 1285 लोकांचा मृत्यू झाला आहे. त्याचवेळी पूर आणि मुसळधार पावसामुळे 835 जणांना आपला जीव गमवावा लागला आहे.
2013 मध्ये 15 डॉपलर रडार होते, आता 2023 मध्ये 37 आहेत…
केंद्रीय मंत्री जितेंद्र सिंह यांनी हवामान विभागाच्या 148 व्या स्थापना दिनानिमित्त डॉप्लर रडारबद्दल विशेष माहिती दिली. जितेंद्र सिंह म्हणाले की, देशातील डॉप्लर रडारची संख्या 2013 मध्ये 15 वरून 2023 मध्ये 37 झाली आहे. ते पुढे म्हणाले की, येत्या 2 ते 3 वर्षात देशात आणखी 25 रडार बसवण्यात येणार आहेत. त्यानंतर ही संख्या 62 पर्यंत वाढेल. सिंग म्हणाले की, 2025 पर्यंत डॉप्लर रडार देशभरातील नेटवर्कच्या अंतर्गत येईल. IMD ने रविवारी हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड आणि जम्मू आणि काश्मीरमध्ये 4 डॉप्लर वेदर रडार सुरू केले.